MEVSİMLERİN OLUŞUMU

8. Sınıfın ilk ünitesi mevsimler ile ilgili konu anlatımını özet olarak kullanabilirsiniz. Her yıl bu konudan 1 ya da 2 adet LGS’de soru gelmektedir.

F.8.1.1. Mevsimlerin Oluşumu

Önerilen Süre: 8 ders saati
Konu / Kavramlar: Dünya’nın dönme ekseni, dolanma düzlemi, ısı enerjisi, mevsimler
F.8.1.1.1. Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.
a. Dünya’nın dönme ekseni olduğuna değinilir.
b. Dünya’nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi arasındaki ilişkiye değinilir.
c. Işığın birim yüzeye düşen enerji miktarının mevsimler üzerindeki etkisine değinilir.

MEVSİMLERİN OLUŞUMU

Dünya’nın Şekli ve Hareketleri

• Dünya’nın şekli yuvarlak gibi görünse de aslında tam olarak yuvarlak değildir. Dünya’nın kutuplardan basık, ekvatordan şişkin olmasına Dünya’nın geoid şekli denir.
• Dünya geoid şekli harici dönme ekseni eğikline sahiptir. Bu eğim dönme ekseni ve ekvator ekseni arasında 23° 27′ lik bir açı oluşturmaktadır.
• Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine dönmektedir. Dünya’nın bu dönmesi sonucu gece ve gündüz olayları yaşanmaktadır.
• Dünya’nın Güneş alan kısımlarında gündüz yaşanırken ışık almayan kısımlarda gece yaşanır.

Güneş Işınlarının Mevsimlerde Sıcaklığı Etkisi

• Şekilde görüldüğü gibi Güneş ışınları dik ve eğimli geldiğinde yüzeydeki alanlar farklı olmaktadır.
• K şeklinde Güneş ışınları dik ve dar bir alana daha çok ısı verdiği için bu kısım L’ye göre daha fazla sıcak olacaktır. Bu sebeple Dünya’da Güneş ışınlarının dik olarak geldiği zamanlarda yaz mevsimi yaşanacaktır.
• L durumunda Güneş ışınları eğimli geldiği için geniş bir alanı aydınlatacak fakat birim alana düşen enerji az olacağı için bu durumda Dünya’nın Güneş ışınını eğimli aldığı bölgelerde kış mevsimi yaşanacaktır.
• Dünya üzerindeki mevsimlerin oluşmasındaki en temel etken birim alandaki enerji yani sıcaklıktır.

Gölge Boyları

• Yukarıdaki şekilde verildiği gibi Güneş ışınları bir cismin tam tepe noktasından geldiğinde gölge boyu sıfırdır.
• Güneş ışınlarının yüzey ile yaptığı açı azaldıkça yani Güneş ışınları daha eğimli geldikçe gölge boyları artacaktır.
• Gölge boyları sıfır ya da sıfıra yakın olduğu zaman sıcaklık ortalaması fazladır. Tam tersi gölge boyu fazla ise sıcaklık ortalaması azdır.
• Ülkemiz dönenceler dışında olduğu için hiçbir zaman gölge boyu sıfır olmaz. Sadece gölge boyu sıfıra yakın olduğunda yaz mevsimi yaşanmaktadır.

Dönenceler Nedir? Dönencelerin Konumunu Ne Belirler?

• Mevsimler konusuna çalışırken Dünya üzerinde yatay olarak 3 çizgiyi iyi öğrenmek zorundayız. Bu çizgiler yengeç, oğlak dönenceleri ve ekvator çizgisidir.
• Dönence Güneş ışınlarının Dünya’ya dik geldiği alanı sınırlandırmaktadır. Yani Güneş ışınları bu çizgiler arasında gidip gelmektedir.
• Dönencenin ekvatora uzaklığını Dünya’nın eğimi belirler. Bu eğim daha fazla olsaydı dönenceler arası mesafe artardı.

NOT: Ülkemiz dönenceler dışında bulunduğu için yıl içinde hiçbir zaman Güneş ışınları dik olarak gelmemektedir

Mevsimlerin Oluşumu

• Mevsimlerin oluşumu 2 temel etkene bağlıdır.
  • Bunlardan ilki Dünya’nın eksen eğikliğine sahip olması
  • İkinci etken Dünya’nın Güneş etrafında dolanma hareketi
• Dünya’nın Kuzey ve Güney Yarım kürelerinde farklı mevsimler yaşanmaktadır. Bunun temel sebebi aynı zamanda Güneş ışınlarının yarım kürelere farklı açılarda gelmesidir.
• Bir bölgeye o zaman aralığında Güneş ışınları dik geliyor ise sıcaklık ortalaması fazla, eğer Güneş ışınları eğimli geliyor ise sıcaklık ortalaması düşüktür.
• Dünya’mız Güneş etrafında dolanması süresinde Güneş’e bazen yaklaşır ve uzaklaşır, fakat bu uzaklık mevsimlere etki etmez. Örneğin 3 Ocak tarihinde Dünya Güneş’e en yakın olduğu halde ülkemizde kış mevsimi yaşanmaktadır.

NOT: Mevsimler ile ilgili konulara çalışırken öncelik olarak ülkemizin de bulunduğu Kuzey Yarım Küreyi iyi öğrenelim. Sorularda genellikle ülkemiz ve durumları ile ilgili soru gelme ihtimali yüksektir.

• Mevsimler konusunda dört adet tarihi iyi bilmek zorundayız. Bunlar 21 Haziran, 23 Eylül, 21 Aralık ve 21 Marttır. Şimdi bunları tek tek detaylı olarak anlatalım.

21 Haziran (Gün Dönümü)

• Ülkemizin bulunduğu Kuzey Yarım Kürede yaz mevsimi başlamaktadır. Güney yarım kürede ise tam tersi kış mevsimi başlamaktadır.
• Ülkemizde yaz aylarının başlaması Güneş ışınlarının diğer zamanlara göre daha dik olarak geldiğini göstermektedir.
• 21 Haziran tarihi ülkemizde gündüz süresinin en fazla olduğu, gece süresinin de en az olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra gündüzler giderek kısalacaktır.
• Kuzey yarım kürede kuzey kutbuna doğru gidildikçe gündüz süresi artacaktır.
• 21 Haziran tarihi öğlen vaktinde Güneş ışınları Yengeç dönencesine dik olarak gelmektedir. Güneş ışınlarının dik gelmesi ile gölge boyu sıfırdır. Yengeç dönencesi haricindeki yerlere Güneş ışınları eğimli gelmektedir.

23 Eylül (Ekinoks)

• Ülkemizin bulunduğu Kuzey Yarım Kürede sonbahar başlamaktadır. Güney yarım kürede ise tam tersi ilkbahar mevsimi başlamaktadır.
• Ekinoks tarihlerinde Dünya’nın her yerinde gece gündüz süreleri eşittir.

NOT: Ekvator çizgisi üzerinde yıl boyunca ekinoks yaşanmaktadır. Yani ekvatorda her gün 12 saat gündüz 12 saat gece yaşanmaktadır.

• Güneş ışınları ekvator çizgisine dik düşmektedir. Bu sırada ekvatora eşit uzaklıklara Güneş ışınları aynı eğimde gelmektedir.
• Bu tarihten sonra da ülkemizde gündüz süresi kısalmaya devam etmektedir.

21 Aralık (Gün Dönümü)

• Ülkemizin bulunduğu Kuzey Yarım Kürede kış mevsimi başlamaktadır. Güney yarım kürede ise tam tersi yaz mevsimi başlamaktadır.
• Ülkemizde kış aylarının başlaması Güneş ışınlarının diğer zamanlara göre daha eğimli olarak geldiğini göstermektedir.
• 21 Aralık tarihi ülkemizde gündüz süresinin en kısa olduğu, gece süresinin de en fazla olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra geceler giderek kısalacaktır.
• Kuzey yarım kürede kuzey kutbuna doğru gidildikçe gece süresi artacaktır.
• 21 Aralık tarihi öğlen vaktinde Güneş ışınları Oğlak dönencesine dik olarak gelmektedir. Güneş ışınlarının dik gelmesi ile gölge boyu sıfırdır. Oğlak dönencesi haricindeki yerlere Güneş ışınları eğimli gelmektedir.

21 Mart (Ekinoks)

• • Ülkemizin bulunduğu Kuzey Yarım Kürede ilkbahar başlamaktadır. Güney yarım kürede ise tam tersi sonbahar mevsimi başlamaktadır.
  • Ekinoks tarihlerinde Dünya’nın her yerinde gece gündüz süreleri eşittir.
  • Güneş ışınları ekvator çizgisine dik düşmektedir. Bu sırada ekvatora eşit uzaklıklara Güneş ışınları aynı eğimde gelmektedir.
  • Bu tarihten sonra da ülkemizde gündüz süresi uzamaya devam etmektedir.

Yazar: Yener BERKTAŞ – @yenerberktas

8. Sınıf Fen Bilimleri Üniteleri

Sadece FEN – Facebook Sayfası