5. Sınıf – Madde ve Değişim Ünitesi – Isı Maddeleri Etkiler Konu Anlatımı

5.3.4. Isı Maddeleri Etkiler
Önerilen Süre: 5 ders saati
Konu/Kavramlar: Genleşme, büzülme
5.3.4.1. Isı etkisiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik deneyler yapar ve sonuçlarını tartışır.
5.3.4.2. Günlük yaşamdan örneklerle genleşme ve büzülme olayları arasındaki ilişkiyi fark eder.

1. Genleşme

Maddelerin ısı alarak hacimce genişlemesi ya da uzamasına genleşme denir.

Genleşme Örnekleri

– Tren raylarının yaz ayında genleşerek uzaması sebebi ile rayların bağlantıları arasında boşluklar bırakılmaktadır.

– Yazın elektrik telleri sıcaklık etkisi ile uzamakta ve sarkmaktadır.

– Plastik topun sıcak havada şişmesi

– Termometre içindeki civanın ısı alması ile hızlıca genleşerek yükselmesi

– Yazın otomobil ve bisiklet lastiklerinin şişkin halde olması

– Kavanoz kapağının sıcak suya koyulduğunda genleşerek açılması

– Sıcak hava balonlarının ısıtılması ile balonun şişmesi

2. Büzülme

Maddelerin ısı kaybetmesi sonucu hacmindeki azalmaya büzülme denir.

Büzülme Örnekleri

– Kışın tren raylarının büzülerek kısalması

– Sıcak kavanoz kapağının soğudukça büzülmesi sonucu kapağı sıkması

– Top ve lastiklerin soğuk havada büzülerek inmesi

– Termometre içindeki sıvının ısı kaybederek büzülmesi

Genleşme ve Büzülme Durumları

Tren raylarındaki demir levhaların arasında çok az boşluk bırakılır. Bu boşluk trenin güvenli bir şekilde ilermesini sağlar. Yaz aylarında genleşme ile bu boşluk azalmakta ve tren yine güvenle ilerleyebilmektedir.

Elektrik telleri yaz aylarında genleşmeden dolayı uzamakta ve sarkmaktadır. Kış aylarında ise soğuyarak büzülmekte ve kısalmaktadır. Elektrik tellerini çeken kişiler yazın ve kışın bu uzama ve kısalma durumuna göre ayarlamalıdır.

Gravzant halkası maddelerin genleşme büzülme durumlarını göstermek amacı ile kullanılır. Şekildeki bilye önce halkadan geçerken ısıtıldıktan sonra geçmediği görülmüştür. Bu bilyenin ısıması sonucu genleştiğini göstermektedir.